Wyłączenie odpowiedzialności karnej

Wyłączenie odpowiedzialności karnej może mieć miejsce w wielu okolicznościach określonych w kk. Okoliczności wyłączające bezprawność są to takie okoliczności, w których dany czyn mimo iż wypełnia znamiona przestępstwa, w rzeczywistości nie może za przestępstwo uchodzić, gdyż z mocy samego prawa bądź powszechnej praktyki działanie to uważane jest za zgodne z prawem i zasadami życia społecznego.

Wyłączenie odpowiedzialności karnej – okoliczności wyłączające bezprawność

Do okoliczności tych zaliczamy:

1. Obronę konieczną – Wyłączenie odpowiedzialności karnej może mieć miejsce zgodnie z art. 25 k.k. A co za tym idzie: nie popełnia przestępstwa ten kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Przy czym w razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Nie podlega karze także ten, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.
2. Stan wyższej konieczności – na mocy art. 26. nie popełnia przestępstwa osoba która działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego. Nie popełnia przestępstwa również osoba, która ratując dobro chronione prawem poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego. Wyjątek stanowi sytuacja w której sprawca sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste. Natomiast w razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
3. Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków – nie popełnia przestępstwa ten kto dopuszcza się czynów, w innych warunkach zabronionych realizując ciążący na nim obowiązek urzędowy, zawodowy lub wychowawczy.
4.  Zgoda dysponenta dobrem – Wyłączenie odpowiedzialności karnej ma również miejsce, gdy  osoba, która w ramach zgody dysponenta dobra dopuszcza się czynu, który w innych warunkach jest zabroniony, o ile zgoda dotyczy dobra, którym osoba udzielająca zgody może swobodnie dysponować, zgoda ta jest dobrowolna oraz zgoda istnieje w chwili czynu. Przy tym pokrzywdzony musi być poczytalny, pełnoletni, natomiast zgoda powinna być wyrażona przed dokonaniem działania. Istnieją oczywiste wyjątki od powyższego, m.in. nie można wyrazić zgody na to by ktoś nas zabił, nie można również rozdać całego majątku z pokrzywdzeniem najbliższej rodziny.
5.  Czynności lecznicze – zabiegi lecznicze są legalne o ile stoją w zgodzie z wartościami społecznych, jakimi są życie i zdrowie człowieka. Dodatkowo muszą być spełnione przesłanki, takie jak: prawnie relewantna zgoda pacjenta, leczniczy cel zabiegu oraz przeprowadzony jest zgodnie z zasadami wiedzy i praktyki medycznej.
6.  Dozwolone ryzyko nowatorstwa np. eksperyment medyczny, techniczny, ekonomiczny – zgodnie z art. 27 k.k. nie popełnia przestępstwa, ten kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze, a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy, Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany, należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.
7. Uprawianie sportu – przyjmuje się zwyczajowo, że odpowiedzialność sportowca za wypadki w sporcie jest wyłączona wówczas, gdy skutki są następstwem działania które zostało podjęte wyłącznie w celu sportowym, przy czym nie mogło ono naruszać reguł danej dyscypliny sportowej. Dodatkowo ważna jest również zgoda zawodnika oraz współzawodników na wzięcie udziału we współzawodnictwie sportowym.

Okoliczności wyłączające winę to takie okoliczności , w przypadku których czyn jest dokonany bezprawne, jednakże nie możemy uznać go za przestępstwo ze względu na brak zawinienia przez sprawcę.

Wyłączenie odpowiedzialności karnej – okoliczności wyłączające winę

Do okoliczności tych zaliczamy:

1. Błąd co do faktu – przepis art. 28 k.k. stwierdza, iż nie popełnia przestępstwa, osoba która pozostaje w usprawiedliwionym błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego. Pamiętać należy również, że odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy.
2. Błąd co do okoliczności wyłączającej odpowiedzialność – zgodnie z art. 29 k.k. nie popełnia przestępstwa, ten kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę, jeżeli natomiast błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
3.  Nieświadomość bezprawności czynu – art. 30 k.k. stanowi, że nie popełnia przestępstwa, osoba która dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności. W przypadku jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
4.  Niepoczytalność – na podstawie art. 31 k.k. nie popełnia przestępstwa, ten kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem. Jeżeli natomiast w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. nie stosuje się powyższych reguł, jeżeli sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.