Zasiłek macierzyński jest uzależniony od składek na ubezpieczenie chorobowe. W przypadku pracowników etatowych pracodawca ma obowiązek opłacać ten rodzaj składki.

Przedsiębiorca ma wolny wybór, może opłacać składki i korzystać z świadczeń społecznych lub może z nich zrezygnować i wówczas, w czasie choroby lub innych zdarzeń wyłączających go aktywności zawodowej, nie otrzyma adekwatnej pomocy finansowej.

Co istotne, matka planująca ciążę lub zabezpieczająca się na taką możliwość, powinna zdecydować jak wysokie składki chce opłacać. Końcowo to od tej decyzji będą zależały jej „dochody” w czasie L4 w okresie ciąży oraz w czasie opieki nad nowonarodzonym dzieckiem.

Zasiłek macierzyński – kto ma do niego prawo?

Zasiłek macierzyński płatny przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych przysługuje za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Na owe świadczenie mogą jednak liczyć wyłącznie ci przedsiębiorcy, którzy są objęci ubezpieczeniem chorobowym, tj. dobrowolnie opłacali składki na to ubezpieczenie.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje osobie, która w okresie ubezpieczenia chorobowego:

• urodziła dziecko;
• przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7. roku życia lub 10. roku życia w przypadku dziecka, które ma odroczony obowiązek szkolny i wystąpiła do sądu z wnioskiem o jego przysposobienie;
• przyjęła dziecko w wieku do 7. roku życia lub 10. roku życia w przypadku dziecka, które ma odroczony obowiązek szkolny, na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej).

Zasiłek macierzyński a okres trwania urlopu

Urlop macierzyński i rodzicielski jest świadczeniem mającym przede wszystkim zagwarantować matce dziecka potrzebny czas do rekonwalescencji i wypoczynku po ciąży i porodzie, a także dać czas na odchowanie nowonarodzonego dziecka.

Urlop macierzyński jest urlopem obligatoryjnym, z którego musi skorzystać każda pracująca (również prowadząca działalność) matka po urodzeniu dziecka. Urlop ten może być wykorzystany już w trakcie ciąży, w okresie do sześciu tygodni przed przewidywaną datą porodu.

Skorzystanie z tego uprawnienia proporcjonalnie skraca czas urlopu po porodzie. „Przymusowy” okres rekonwalescencyjny trwa 14 tygodni, w tym czasie matka nie może zrezygnować z urlopu macierzyńskiego.

Po tym okresie pracownica może zrezygnować ze świadczenia przekazując pozostałą część urlopu pracującemu ojcu dziecka. Ojciec dziecka będzie otrzymywał zasiłek macierzyński, o ile opłacał składki chorobowe (w przypadku umowy o pracę składki te są opłacane obowiązkowo przez pracodawcę).

Przedsiębiorcza matka ma prawo do pobierania zasiłku macierzyńskiego w takim samym zakresie czasowym jak pracownik etatowy. Jest to odpowiednio:

• 20 tygodni w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie jednego dziecka;
• 31 tygodni w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie dwojga dzieci;
• 33 tygodnie w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie trojga dzieci;
• 35 tygodni w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie czworga dzieci;
• 37 tygodni w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie pięciorga i więcej dzieci.

Po okresie urlopu macierzyńskiego przedsiębiorcom przysługuje urlop rodzicielski, przez który mogą oni w dalszym ciągu pobierać zasiłek macierzyński. Urlop rodzicielki trwa:

• 32 tygodnie w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie jednego dziecka, lub
• 34 tygodnie w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie dwojga dzieci.

Warto wskazać, iż wysokość zasiłku macierzyńskiego i rodzicielskiego zależy od momentu złożenia deklaracji w przedmiocie chęci skorzystania z urlopów:

• jeżeli w ciągu 21 dni od porodu matka złoży do ZUS deklarację chęci skorzystania od razu z zasiłku przez okres 52 tygodni (urlop macierzyński i rodzicielski) zasiłek będzie wypłacany w wysokości 80% podstawy;
• z kolei jeżeli w wyżej wskazanym okresie deklaracja ta nie zostanie złożona, to przez okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego kobieta będzie otrzymywać zasiłek w wysokości 100% podstawy, zaś przez okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego zasiłek będzie wynosić 60% podstawy.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego – jak go wyliczyć?

Tutaj dochodzimy do najważniejszej kwestii – wysokości zasiłku. Kwota otrzymywana z ZUS zależy od wysokości opłacanych składek, tj. od zadeklarowanej podstawy, od której oblicza się składki, w okresie ostatnich 12 miesięcy przed rozpoczęciem urlopu macierzyńskiego. Jeżeli jednak przed porodem (ew. przyjęciem dziecka) składki były opłacane krócej aniżeli 12 miesięcy, zasiłek macierzyński zostanie obliczony na podstawie pełnych miesięcy kalendarzowych, za które było płacone ubezpieczenie.

Oznacza to, że jednorazowe podniesienie składki chorobowej nie będzie miało tak istotnego wpływu na wzrostu zasiłku macierzyńskiego. Aby otrzymać wysoki zasiłek, należy odprowadzać składkę chorobową w wyższej wysokości przez pełne 12 miesięcy.

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w 2021 roku nie może być niższa niż 3.155,40 zł. Wylicza się ją jako 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w roku 2021 wynosi 5.259 zł.

Im wyższe składki, tym adekwatnie wyższa podstawa wymiaru do ustalenia zasiłku. W regulowaniu wysokości składek istnieje jednak ograniczenie – zgodnie z art. 20 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, podstawa wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia. Oznacza to, ze maksymalna miesięczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe w 2021 roku wynosi 13.147,50 zł.

Przedsiębiorca opłacający preferencyjne składki, tj. tzw. mały ZUS oraz mały ZUS plus musi liczyć się z niższą podstawą naliczania zasiłku macierzyńskiego i rodzicielskiego. W praktyce oznacza to otrzymywanie minimalnej kwoty 1.000 zł.

Co jeżeli zasiłek macierzyński zaczął być pobierany przez upływem 12 miesięcy?

W przypadku zaistnienia niezdolności do pracy przed upływem 12 miesięcy ubezpieczenia, przy wyższej niż minimalna podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, podstawę tę stanowi suma:

• przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składek, za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz
• kwoty stanowiącej iloczyn 1/12 przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz liczby tych miesięcy. 

Jak starać się o zasiłek macierzyński?

Chęć uzyskania zasiłku macierzyńskiego należy zgłosić do ZUS, składając stosowne dokumenty. ZUS w przeciągu 30 dni od stwierdzenia uprawnień do zasiłku wypłaca świadczenie.

Jeśli ZUS zdecyduje się wszcząć postępowanie wyjaśniające wobec ubezpieczonej matki, na czas trwania tego procesu, wypłata zasiłku może zostać wstrzymana (w praktyce dzieje się tak w 99% przypadków).

Do wypłaty dojdzie dopiero po tym, gdy ZUS wyda pozytywną decyzję w sprawie. ZUS oprócz zakwestionowania samego prawa do świadczenia, może nie zgodzić się na wypłatę danej wysokości zasiłku. Wtedy obniży jego wysokość do kwoty przez siebie uznanej . W takim wypadku należy złożyć odwołanie od decyzji organu do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Prowadzenie działalności w czasie zasiłku – czy to legalne?

Jak najbardziej. Kobieta przebywająca na urlopie macierzyńskich i rodzicielskim ma w dalszym ciągu może prowadzić działalność gospodarczą. Wówczas podlega jedynie obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzenia działalności. Nie ma natomiast obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, tj. emerytalne i rentowe.

Co jeżeli przedsiębiorca nie opłacał składki chorobowej?

Jeżeli przedsiębiorca nie opłacał składki chorobowej, nie otrzyma zasiłku macierzyńskiego. Jednakże dla matki, która nie pobiera zasiłku macierzyńskiego, przewidziane jest świadczenie rodzicielskie w wysokości 1.000 zł miesięcznie.

Jest ono płatne przez 52 tygodnie w przypadku urodzenia jednego dziecka. W przypadku urodzenia wieloraczków albo przysposobienia lub objęcia opieką więcej niż jednego dziecka okres ten wynosi do 71 tygodni (analogicznie jak przy urlopie macierzyńskim i rodzicielskim).

Wniosek o przyznanie świadczenia należy złożyć w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej, właściwym dla miejsca zamieszkania przedsiębiorcy. Czas to wynosi trzy miesiące od daty urodzenia dziecka.