Na podjęcie decyzji spadkobiercy mają 6 miesięcy. W przypadku „milczenia” tj. braku podjęcia jakichkolwiek czynności, spadek zostaje przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. W przypadku zaś, gdy spadkobierca zdecyduje się na przyjęcie wprost lub odrzucenie spadku, niezbędne staje się złożenie przez niego właściwego oświadczenia woli. Może tego dokonać w sądzie lub u notariusza.

Zdolność dziedziczenia a zdolność do przyjęcia lub odrzucenia spadku

Zdolność dziedziczenia reguluje przepis art. 927 Kodeksu cywilnego (dalej KC). Zgodnie z tym przepisem spadkobiercą nie może być osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.

Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe. Oznacza to, że spadkobiercą może zostać każda osoba, która została z mocy ustawy bądź z mocy testamentu powołana do dziedziczenia.

Z kolei zdolność do przyjęcia lub odrzucenia spadku w porównaniu ze zdolnością dziedziczenia jest zagadnieniem bardziej szczegółowym, a co za tym idzie przyjąć lub odrzucić spadek mogą jedynie osoby, które posiadają pełną zdolność do czynności prawnych. Jeżeli spadkobierca nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych, jego oświadczenie woli w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku nie wywoła skutków prawnych.

Takie oświadczenie musi złożyć za niego jego przedstawiciel ustawowy. Spadkobierca posiadający ograniczoną zdolność do czynności prawnych może samodzielnie złożyć przedmiotowe oświadczenie po warunkiem, że otrzyma równoczesną albo uprzednią zgodę swojego przedstawiciela ustawowego.

Otrzymanie wspomnianego zezwolenia sądu opiekuńczego nie jest tożsame z samym oświadczeniem woli. Po uzyskaniu decyzji sądu o możliwości przyjęcia lub odrzucenia spadku przedstawiciel ustawowy powinien w odpowiednim terminie złożyć takie oświadczenie. Jeżeli tego nie uczyni spadkobierca przyjmie spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Jeżeli spadkobierca, będący osobą fizyczna, posiada pełną zdolność do czynności prawnych, takie oświadczenie może złożyć samodzielnie lub przez pełnomocnika.

W przypadku osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostaje złożone przez organy podmiotu (art. 38 KC). Kompetencje do złożenia przedmiotowego oświadczenia woli określają ustawy – w szczególności Kodeks spółek handlowych oraz statut danego podmiotu.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

W chwili śmierci spadkodawcy następuje otwarcie spadku, w wyniku którego na spadkobierców przechodzą wszystkie prawa i obowiązki zmarłego. Jednocześnie przez pierwsze 6 miesięcy jest to dziedziczenie tymczasem – wzruszalne. Dopiero po upływie wspomnianego terminu lub złożenia określonego oświadczenia woli następuje definitywne nabycie spadku bądź jego odrzucenie.

Mimo że przepis art. 1012 KC daje spadkobiercom możliwość prostego przyjęcia spadku, może przyjąć spadek z ograniczeniem wspomnianej odpowiedzialności, tj. przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza bądź może spadek odrzucić.

W aktualnym brzmieniu ustawy cywilnej podstawowym sposobem dziedziczenia jest dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza. Ten rodzaj dziedziczenia będzie miał zawsze miejsce, kiedy spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia woli. Można stwierdzić więc, że jest to „domyślny” sposób dziedziczenia.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe do wysokości otrzymanego spadku.

W przypadku posiadania przez spadkodawcę zobowiązań przekraczających wartość posiadanych środków zobowiązania te zostaną spłacone do wartości otrzymanego spadku. W takiej sytuacji spadkobierca nie ma obowiązku spłacania długów zmarłego ze swojego majątku.

Proste przyjęcie spadku

Dziedziczenie wprost skutkuje przyjęciem spadku bez żadnych ograniczeń. Spadkobierca dziedziczy całość aktywów zmarłego, jak i jego długi. Co więcej, spadkodawca za zobowiązaniowa spadkowe odpowiada całym swoim majątkiem, w tym majątkiem prywatnym.

Aby doszło do prostego przyjęcia spadku, spadkobierca musi złożyć stosowne oświadczenie woli w sądzie lub u notariusza. Ma na tę czynność sześć miesięcy, licząc od dnia otwarcia spadku lub dnia, w którym dowiedział się o śmierci spadkodawcy.

Odrzucenie spadku

Wbrew temu, co by mogło się wydawać, odrzucenie spadku jest o wiele bardziej skomplikowane i sformalizowane, aniżeli jego przyjęcie. Możemy wyróżnić dwie sytuację spadkobierców odrzucających spadek. Pierwsza to ta, kiedy dziedziczenie następuje z mocy ustawy, druga zaś gdy dziedziczenie następuje z mocy testamentu.

Spadkobierca powołany do spadku z mocy ustawy, w przypadku gdy go odrzuci, traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia masy spadkowej. Skutkiem tego udział spadkowy tego spadkobiercy przypada jego zstępnym (potomkom), o ile posiadał ich w momencie otwarcia spadku. Jeżeli nie spadek przypada pozostałym spadkobiercom ustawowym.

Z kolei odrzucenie spadku otrzymanego z mocy testamentu spowoduje, iż w miejsce takiego spadkodawcy wchodzą:
• inni spadkobiercy testamentowi, jeżeli byli powołani – w częściach odpowiadających ich udziałom. Należy pamiętać, że udział przypadający z przyrostu może zostać odrzucony, przy jednoczesnym zachowaniu udziału z powołania;
• spadkobiercy podstawieni – spadkobiercą może zostać osoba, którą spadkodawca zastrzegł w testamencie, że w przypadku odrzucenia spadku z testamentu, w miejsce danego spadkobiercy wstąpi tzw. spadkobierca podstawiony;
• spadkobiercy ustawowi – jeżeli nie ma innych spadkobierców testamentowych, a spadkodawca nie zastosował instytucji podstawienia.

Jeżeli wszyscy spadkobiercy testamentowi i ustawowi nie mogą bądź nie chcą przyjąć spadku, przypada on gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarbowi Państwa.

Sposób obliczania terminu do złożenia oświadczenia woli

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku trzeba złożyć w terminie 6 miesięcy. Termin ten liczony jest od dnia otwarcia spadku w przypadku spadkobierców ustawowych oraz od dnia ogłoszenia testamentu w przypadku spadkobierców testamentowych.

Jednocześnie należy mieć na uwadze przepis art. 1015 KC, zgodnie z którym, termin biegnie od chwili, w której spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Oznacza to, że dla spadkobiercy, który w dniu otwarcia spadku lub ogłoszenia testamentu nie powziął informacji o tym zdarzeniu, termin nie biegnie. Termin może być liczony dopiero od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o śmierci spadkodawcy lub o ogłoszeniu testamentu.

Jeśli spadkobierca odrzuci spadek, powołani w jego miejsce spadkobiercy otrzymują termin kolejnych 6 miesięcy na złożenie swojego oświadczenia. Termin ten zaczyna biec w dniu, w którym dowiedzieli się oni odrzuceniu spadku przez spadkobiercę pierwotnego.

Istotnym jest fakt, iż w niektórych przypadkach spadkobierca może odrzucić spadek również po upływie 6-miesięcznego terminu. Spadkobierca ma takie prawo, jeżeli wcześniej złożone oświadczenie o przyjęciu spadku lub niezłożenie żadnego oświadczenia zostanie złożone w wyniku błędu, lub groźby.

Takie odrzucenie może zostać złożone w terminie roku od daty wykrycia błędu oraz roku od czasu ustania obawy wykonania groźby. Uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonej w wyniku błędu lub groźby musi nastąpić przed sądem. Złożenie takiego oświadczenia u notariusza nie wywoła oczekiwanych skutków prawnych.

Przyjęcie a odrzucenie spadku – reasumując

Co do zasady, w chwili otwarcia spadku, spadkobiercy otrzymują trzy możliwości. Mogą przyjąć spadek wprost, mogą spadek przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza bądź też spadek ten odrzucić. W przypadku braku złożenia oświadczenia woli przez spadkobiercę spadek zostaje dziedziczony z dobrodziejstwem inwentarza. Na podjęcie decyzji spadkobiercy posiadają 6-miesięczny termin.

Podobne wzory pism:

• Odrzucenie spadku przez małoletniego
• Wniosek o odrzucenie spadku przez małoletniego