Polskie prawo spadkowe daje możliwość wystąpienia z żądaniem zapłaty zachowku w sytuacji, gdy osoba uprawniona do dziedziczenia na drodze ustawowej nie została uwzględniona w spadku. Nie da się jednak ukryć, że sprawy związane z zachowkiem bywają "kością niezgody" w wielu rodzinach. Warto więc wyjaśnić, kto ma prawo do zachowku i o jaką kwotę można się ubiegać.
Co to jest zachowek?
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego zachowek to instytucja mająca na celu ochronę interesów najbliższych krewnych osoby zmarłej. Tych, którzy otrzymaliby po niej majątek w dziedziczeniu ustawowym.
Są jednak sytuacje, w których osoby w teorii uprawnione do uzyskania spadku, są pominięte w woli spadkodawcy. Dzieje się tak np., kiedy pozostawił on po sobie testament i pominął w nim choćby jedno ze swoich dzieci czy współmałżonka. W wielu takich sytuacjach można się domagać zapłaty zachowku.
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, o zachowek może wystąpić osoba uprawniona do dziedziczenia ustawowego. Ma do tego prawo, wówczas gdy spadkodawca pozostawił testament, ale:
- nie uwzględnił na liście swojego krewnego,
- nie przekazał przed śmiercią darowizny, która pokrywałaby wartość należnego mu zachowku.
– Przepisy kodeksu cywilnego jasno wskazują też sytuacje, w których zachowek nie przysługuje – wyjaśnia ekspert od prawa spadkowego z Kancelarii MKKL w Łodzi. – Nie otrzymają go osoby uznane za niegodne dziedziczenia, wydziedziczone, a także ci krewni, którzy spadek odrzucili lub zrzekli się go. Instytucja zachowku nie przysługuje też współmałżonkowi, który był w separacji lub po rozwodzie – dodaje.
Warto także podkreślić, że rodzicom spadkodawcy prawo do zachowku przysługuje tylko w określonych sytuacjach. Można się o niego ubiegać, wówczas gdy spadkodawca był bezdzietny.
Ile wynosi zachowek i kto go wypłaca
Przy obliczaniu zachowku trzeba uwzględnić kilka czynników. Przede wszystkim należy wiedzieć, że zachowek nigdy nie jest całością udziału spadkowego stanowiącego podstawę przy standardowym dziedziczeniu ustawowym.
Najczęściej jest to połowa należnego na tej drodze udziału. Natomiast osoby małoletnie oraz trwale niezdolne do pracy mogą wystąpić o zapłatę zachowku w wysokości 2/3 „domyślnego” udziału w spadku.
Proces obliczania zachowku uwzględnia również:
- liczbę osób, które są uprawnione do dziedziczenia na drodze prawnej,
- czystą wartość spadku – tj. tej uzyskanej po odliczeniu od „aktywów” pozostawionych przez zmarłego sumy pieniężnej potrzebnej na uregulowanie obciążeń na jego majątku, np. długów,
- wartość przedmiotu darowizny, a także, w przypadku zstępnych, poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania i wykształcenia.
Od kogo domagać się spełnienia obowiązku zapłaty zachowku?
W pierwszej kolejności zstępny spadkodawcy czy inna osoba uprawniona do dziedziczenia na drodze prawnej powinna odwołać się do spadkobierców, którzy odziedziczyli majątek na mocy testamentu.
W kolejnych krokach z roszczeniem majątkowym można wystąpić, na podstawie uzasadnionego interesu, do osób, którym przysługują zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę oraz darowizny na ich rzecz.
Należy jednak pamiętać, że zaspokoją one wniosek o zapłatę zachowku jedynie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem otrzymanej od spadkodawcy korzyści majątkowej.
Czy prawo do roszczenia o zachowek ulega przedawnieniu?
Wstępni i zstępni spadkodawcy mogą wystąpić z wnioskiem o zapłatę zachowku w ciągu 5 lat od:
- ogłoszenia testamentu, gdy roszczenie jest związane z dziedziczeniem na tej drodze,
- otwarcia spadku – kiedy roszczenia są związane z dziedziczeniem ustawowym (tak może się stać np. wówczas gdy rodzice spadkodawcy otrzymali od niego za życia darowiznę, której wysokość nie odpowiada wartości przysługującego im zachowku).
Warto jednak pamiętać o tym, że bieg przedawnienia może przerwać wiele zdarzeń.
Jak widać, sprawy związane z ubieganiem się o zachowek bywają poważnym wyzwaniem. Dlatego większość osób chcących uzyskać to świadczenie korzysta z pomocy doświadczonych prawników. To sposób na skuteczne dochodzenie swoich praw.
Materiał partnera
Podobne:
więcej porad
Prawo cytatu – jak wykorzystywać cudze utwory dla swoich potrzeb?
Prawo cytatu uregulowane zostało w art. art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z tym przepisem twórca jest uprawniony do używania cudzego utworu, o ile dokonuje tego w ustawowo stworzonych ramach.
[reklama-ads]
Dopuszczalne jest korzystanie z cudzej własności intelektualnej jedynie w niewielkich fragmentach w celu stworzenia nowego, odmiennego dzieła, będącego samoistnym i oryginalnym tworem. Wyjątkiem tutaj jest prawo do rozpowszechniania utworów plastycznych i fotograficznych, które mogą być przytaczane w całości.
Prawo cytatu – Rozpoznawalność cytatu
Na wstępie należy podkreślić, iż możliwym jest skorzystanie z cudzego dzieła w ramach prawa cytatu, jedynie w sytuacji, gdy stworzony utwór - pozbawiony cytatu – wciąż tworzyłby sensową i logiczną całość, tj. w dalszym ciągu można byłoby nazwać go utworem.
Przy czym prawo cytatu obejmuje umieszczanie wyłącznie utworów rozpowszechnionych w całości lub w części. Nie można zatem korzystać z dzieła, którego twórca nie wprowadził do masmediów.
[paragraf]Art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
„Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.”[/paragraf]
[reklama-ads]
Tworząc nowy materiał autor może w zasadzie korzystać z każdego rodzaju utworu – filmu, fotografii, książki, nagrania audio, czy nawet programu komputerowego. Należy jednak pamiętać, że nieodzownym elementem cytatu jest przywołanie źródła inkorporowanego dzieła oraz danych twórcy.
Brak powyższego wskazania może być poczytywane jako plagiat, a taki stan rzeczy z kolei może być naprawdę niebezpieczny finansowo dla osoby „pożyczającej” sobie cudzą twórczość. Najważniejszym zatem jest, aby korzystając z prawa cytatu, potrafić umiejętnie wyeksponować co jest dziełem własnym, a co cudzym tworem.
Dodatkowo wskazać trzeba, że cytując cudzy utwór należy zadbać by inkorporowane fragmenty cudzego dzieła nie były modyfikowane. W utworze powinny znaleźć się oryginalne fragmenty cudzego tworu.
[reklama-ads]
[paragraf]Art. 34 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
„Można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości. Twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.”[/paragraf]
Prawo cytatu – jak go stosować?
Przepis art. 29 ustawy nie wskazuje na jakiekolwiek limity co do korzystania z cudzego utworu. Nie podaje procentowo czy ułamkowo maksymalnych granic cytatu. Wskazuje jedynie, iż dozwolone jest inkorporowanie „urywków utworów” lub całości „drobnych utworów” do nowego dzieła.
[reklama-ads]
Jak wskazuje S. Stanisławska-Kloc (Flisak, Komentarz PrAut, 2015, s. 452) charakterystyka utworu jako „drobnego”, w rozumieniu art. 29 ustawy nie może odbywać się wyłącznie przez pryzmat jego faktycznej wielkości.
Budowanie sztywnych ram, odnoszących się do określenia procentowego elementów dzieła, które mogą zostać zaczerpnięte w ramach analizowanej formy dozwolonego użytku, byłoby chybione. Nie można określić także generalnie, jak często w ramach jednego dzieła należałoby dopuścić odwoływanie się do tego samego utworu. Wspomniane wątpliwości należy rozstrzygać każdorazowo w odniesieniu do konkretnej sytuacji.
Należy zatem uznać, że w uzasadnionych wypadkach istnieje prawna możliwość wielokrotnego przywoływania tego samego utworu w swoim dziele. Należy pamiętać przy tym, że cytat nie może przysłaniać nowego utworu, który cały czas musi stanowić odrębne, samoistne dzieło.
Warto tutaj wskazać jeszcze na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2004 roku (sygn. akt: I CK 232/04), w którym sąd uznał, iż "przytoczenie cudzego utworu nawet w całości jest dozwolone, jeżeli następuje w celu określonym w art. 29 ust. 1 PrAut, przy czym przytaczany utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu twórczości własnej, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne dzieło".
[reklama-ads]
Prawo cytatu – kiedy możliwe do użycia?
Omawiany przepis art. 29 ustawy wskazuje, że prawo cytatu może zostać użyte w celu dokonania wyjaśniania, polemiki, analizy krytycznej lub naukowej, nauczania oraz prawa gatunku twórczości. Dodatkowo art. 29[1] ustawy wprowadza uprawnienie do korzystania z cudzych utworów na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury, w zakresie uzasadnionym prawami tych gatunków twórczości.
Wyjaśnianie
Użycie cudzego dzieła w celu wyjaśnienia oznacza takie posłużenie się fragmentem utworu, aby wytłumaczyć nowopowstały utwór oraz ułatwiać przekazywane w nim informacje. Wyjaśnienie może polegać również na powoływaniu się na autorytety w danej dziedzinie (np. badania czy prace naukowe), które często w sposób niepowtarzalny i dobitny ujmują analizowane przez twórcę nowego utworu zagadnienie.
Polemika
Polemika to inaczej dyskusja, a co za tym idzie cytat cudzego dzieła w ramach polemiki ma na celu wskazanie na fragment wypowiedzi innego autora, z którym twórca nowego dzieła się nie zgadza i zamierza przedstawić swoje racje.
[reklama-ads]
Nauczanie
Funkcji nauczania nie trzeba szerzej omawiać. Chodzi oczywiści o wykorzystywanie cytatu w procesie dydaktycznym. Trzeba jednak przy tym podkreślić, że nie zawsze musi tu chodzić o działalność w zakresie szkół i uczelni wyższych. Nauczanie odnosi się do przekazywania wiedzy teoretycznej i praktycznej ogólnie, nie musi być ono w jakikolwiek sposób certyfikowane.
Analiza krytyczna lub naukowa
Analiza krytyczna to odwoływanie się do treści i formy cudzego utworu pod kątem badania dzieła w całości lub tylko co jego poszczególnych elementów. Nie ma tutaj znaczenia czy owa „krytyka” będzie pozytywna czy negatywna. Nie chodzi tutaj również o dokonywanie analizy rozkładającej całe dzieło na czynniki pierwsze. Istotne jest tutaj jedynie, że cytowane dzieło stanowi punkt odniesienia dla nowego tworu.
Prawo gatunku twórczości
[reklama-ads]
Korzystanie z prawa cytatu w celu prawa gatunku twórczości, to najprościej rzecz ujmując, wykorzystywanie cudzego utworu w procesie tworzenia własnego dzieła.
Parodia, pastisz, karykatura
Prawo cytatu dotyczące parodii, pastiszu oraz karykatury przewidziane jest po to, aby zapewnić swobodę twórczą i rozwój wskazanych form ekspresji artystycznej. Owe rodzaje artyzmu ze swej istoty są prześmiewcze i niejako niewygodne dla autorów oryginałów, dlatego też trudno byłoby zakładać, że autorzy ci byliby chętni udzielać licencji na taki sposób korzystania z ich dorobku. Ustawodawca uznał jednak, że parodia, pastisz i karykatura stanowią swoisty komentarz i ocenę działalności innych twórców, który należy dopuścić do świadomości publicznej, nawet pomimo częstej niechęci ze strony twórców oryginałów.
Prawo cytatu – nierzetelne używanie cytatów
Warto mieć na uwadze, ze niespełnienie warunków wskazanych przez ustawodawcę może pociągać za sobą odpowiedzialność z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich, a niekiedy również autorskich praw osobistych.
[reklama-ads]
A zatem odpowiedzialność majątkowa może się pojawić w przypadku nierzetelnego używania cytatów. Dzieje się tak zazwyczaj wówczas, gdy twórca wykorzystuje cudze dzieło na tyle nieumiejętnie lub też umyślnie, iż myśl autora wyrażona w cytowanym utworze ulega zniekształceniu.
Dochodzi wówczas do zmanipulowania odbiorcy. Odbiorca ten odnosi mylne wrażenie co do tego, co autor cytowanego fragmentu rzeczywiście chciał przekazać. Często taka manipulacja ma na celu ośmieszenie, znieważenie lub poniżenie osoby cytowanej.
Prawo do odstąpienia od umowy – obwiązek informacyjny
Oczywiście prawo do odstąpienia od umowy zawartej na odległość ma największe znaczenie dla konsumentów, to jednakże wskazanie informacji wyłącznie w tej kwestii nie załatwia sprawy. Obowiązek przedsiębiorcy jest o wiele szerszy.
[reklama-ads]
Powinien on posiadać regulamin zwrotów towarów, określić w jaki sposób owy zwrot powinien wyglądać, poinformować o kosztach odstąpienia od umowy, czy też przygotować formularz zwrotu i doręczyć go konsumentowi. W teorii nie wydaje się to skomplikowane, jednakże w praktyce może przysporzyć nieco więcej problemów.
Obowiązki informacyjne sprzedawcy
Regulamin zwrotów jest bardzo dobrą praktyką. Jednakże jego posiadanie nie zwalnia od obowiązku bezpośredniego informowania klientów. Przepis art. 12 ustawy o prawach konsumenta przesądza bowiem o tym, iż najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową na odległość przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta w sposób jasny i zrozumiały o jego prawach.
[reklama-ads]
Oznacza to, że informacje powinny być wyświetlane klientowi sklepu w odpowiednim momencie, jeszcze przed złożeniem zamówienia. Może być to w formie checkboxa z odnośnikiem do podstrony - regulaminu zwrotów, w formie pliku do pobrania lub po prostu w formie tekstu wyświetlanego w trakcie procedury zakupowej.
[rada]Przekazywanie przedmiotowych informacji dopiero po dokonaniu zakupu lub na żądanie konsumenta jest naruszeniem przepisów ustawy.[/rada]
Nie tylko informacja o 14 dniowym terminie na odstąpienie od umowy jest istotna z punktu widzenia ustawy o prawach konsumenta. Przepis art. 12 ustawy wśród obowiązków spoczywających na przedsiębiorcy wymienia między innymi obwiązek poinformowania klienta o:
[reklama-ads]
głównych cechach świadczenia, z uwzględnieniem jego przedmiotu i sposobu porozumiewania się z konsumentem;
swoich danych identyfikujących, w szczególności o firmie i numerze, pod którym został zarejestrowany (NIP lub KRS);
adresie przedsiębiorstwa, poczty elektronicznej oraz numerach telefonu lub faksu, jeżeli są dostępne, pod którymi konsument może szybko i efektywnie kontaktować się z przedsiębiorcą;
adresie, pod którym konsument może składać reklamacje, jeżeli jest inny niż adres podany powyżej;
łącznej cenie lub wynagrodzeniu za świadczenie wraz z podatkami,
kosztach korzystania ze środka porozumiewania się na odległość w celu zawarcia umowy, w przypadku gdy są wyższe niż stosowane zwykle za korzystanie z tego środka porozumiewania się;
sposobie i terminie zapłaty;
sposobie i terminie realizacji umowy przez przedsiębiorcę oraz stosowanej przez niego procedurze rozpatrywania reklamacji;
sposobie i terminie realizacji prawa odstąpienia od umowy, a także wzorze formularza odstąpienia od umowy, zawartym w załączniku do ustawy o prawach konsumenta;
kosztach zwrotu rzeczy w przypadku odstąpienia od umowy, które ponosi konsument; oraz kosztach zwrotu rzeczy, jeżeli ze względu na swój charakter nie mogą one zostać w zwykłym trybie odesłane pocztą;
obowiązku zwrotu przedsiębiorcy uzasadnionych kosztów związanych z odstąpieniem od umowy przy rozpoczęciu świadczenia usługi;
wyjątkach, w przypadku, których nie przysługuje prawo do odstąpienia od umowy;
obowiązku przedsiębiorcy dostarczenia rzeczy bez wad;
istnieniu, a także treści gwarancji i usług posprzedażnych oraz sposobie ich realizacji;
kodeksie dobrych praktyk i sposobie zapoznania się z nim;
czasie trwania umowy lub sposobie i przesłankach jej wypowiedzenia – jeżeli jest zawarta na czas nieokreślony lub ma ulegać automatycznemu przedłużeniu;
minimalnym czasie trwania zobowiązań konsumenta wynikających z umowy;
wysokości i sposobie złożenia kaucji lub udzielenia innych gwarancji finansowych, które konsument jest zobowiązany spełnić na żądanie przedsiębiorcy;
funkcjonalności treści cyfrowych oraz technicznych środkach ich ochrony;
mających znaczenie interoperacyjnościach treści cyfrowych ze sprzętem komputerowym i oprogramowaniem, o których przedsiębiorca wie lub powinien wiedzieć;
możliwości skorzystania z pozasądowych sposobów rozpatrywania reklamacji i dochodzenia roszczeń oraz zasadach dostępu do tych procedur.
[reklama-ads]
Informacja o możliwości zwrotu
Jak już zostało to podkreślone wiele razy najistotniejsze z punktu widzenia sprzedawcy jest poinformowanie konsumenta o prawie do odstąpienia od umowy. Brak wskazania takiej informacji może spowodować, że konsument będzie mógł dokonać zwrotu nawet do 12 miesięcy od dnia zakupu.
Z oczywistych względów jest to bardzo niekorzystne dla sklepu. Stąd też informację o możliwości zwrotu przedsiębiorca powinien umieścić w widocznym miejscu na stronie oraz wskazać na nią podczas procesu kompletowania zamówienia (jeszcze przed dokonaniem zakupu).
Informacje dotyczące zwrotu powinny wskazywać co najmniej na:
14 dniowy termin na zwrot - termin ten może zostać wydłużony, nie można natomiast dokonać jego skrócenia;
adres, na który należy dokonać zwrotu;
ewentualne koszty związane ze zwrotem;
sposób zwrotu wpłaconych przez konsumenta środków – należy podać czy pieniądze zostaną zwrócone bezpośrednio na rachunek klienta podany w formularzu zwrotu czy za pomocą tej samej metody, którą dokonano zakupu, czy też w inny sposób;
rodzaje produktów, które nie podlegają zwrotowi.
[reklama-ads]
Warunki zwrotu
Konsument ma prawo zrezygnować z zakupu w ciągu 14 dni, nie musi przy tym uzasadniać w żaden sposób swojej decyzji. Termin liczy się od dnia zawarcia umowy na usługę lub dostarczenia zamówionego artykułu.
[rada]Jeśli konsument nie został poinformowany przez sprzedawcę o prawie odstąpienia od umowy, termin na odstąpienie wydłuża się o 12 miesięcy od dnia upływu 14-dniowego terminu. Przy czym, jeżeli w tym czasie sprzedawca poinformuje klienta o przysługującym mu prawie do odstąpienia od umowy – znów zaczyna obowiązywać termin 14-dniowy.[/rada]
Należy pamiętać, że nie wszystkie podkuty można zwrócić. Konsument nie może zrezygnować z:
rzeczy kupionej na aukcji;
rzeczy wyprodukowanej na specjalne zamówienie konsumenta, według jego indywidualnych potrzeb;
produktów, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub przeterminowaniu (np. warzywa i owoce);
przedmiotów, które zostały dostarczone w zapieczętowanych opakowaniach i ze względów higienicznych tracą wartość po otwarciu (np. soczewki kontaktowe);
płyt CD, DVD, Blue Ray lub oprogramowania komputerowego, które zostało otwarte po dostarczeniu (nie możemy zwrócić płyty po rozfoliowaniu).
Prawo do odstąpienia od umowy a obowiązki sprzedawcy
[reklama-ads]
Sprzedawca jest zobowiązany, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia o odstąpieniu od umowy, zwrócić klientowi wszystkie dokonane przez niego płatności, w tym koszt dostawy produktu do klienta (koszt przesyłki). Zwrot kosztów dostawy nie obejmuje jednak sytuacji, gdy klient zdecydował się na sposób dostawy inny niż najtańszy sposób dostępny w sklepie.
Sprzedawca ponosi zatem koszt wysyłki towaru do klienta. Nie ma on jednak obowiązku pokrywać kosztów dostarczenia zwracanego towaru. Oznacza to, że to konsument jest zobligowany do pokrycia wszystkich kosztów związanych z odstąpieniem od umowy. Mimo to wiele sklepów, chcąc zwiększyć swoją atrakcyjność, decyduje się na oferowanie klientom darmowych zwrotów.
[rada]Sprzedawca dokonuje zwrotu płatności przy użyciu takiego samego sposobu płatności, jakiego użył konsument, chyba że ten ostatni zgodził się on na inny sposób zwrotu.[/rada]
Prawo do odstąpienia od umowy a formularz zwrotu
Przedsiębiorca powinien pamiętać, że każdy zakup dokonany przez Internet obliguje go do dostarczenia konsumentowi formularza zwrotu. Formularz można udostępnić w formie papierowej dołączanej do przesyłki lub wirtualnej przesyłanej na email klienta.
[reklama-ads]
Klient nie ma obowiązku skorzystać z takiego formularza. Swoje oświadczenie może złożyć w dowolny inny sposób. Sprzedawca nie może zatem uzależniać możliwości odstąpienia od umowy od skorzystania przez konsumenta z formularza.
