Testament – jakie są jego rodzaje?

Testament jest to oświadczenie woli spadkodawcy, sporządzany na wypadek jego śmierci. Zasadniczo testament powinien być sporządzony odręcznie oraz być podpisany osobiście. W szczególnych przypadkach prawo dopuszcza wyjątki, czasami nawet dość daleko idące.
Testament - jakie są jego rodzaje?

Aby móc sporządzić testament, spadkobierca musi posiadać pełna zdolność do czynności prawnych. Taką zdolność posiadają osoby, które ukończyły 18 lat lub, które zawarły wcześniej związek małżeński (kobiety od 16 roku życia) oraz nie zostały ubezwłasnowolnione. Osoby dysponujące swoim majątkiem muszą mieć zdolność testowania w chwili sporządzania testamentu. Chwila otwarcia spadku nie ma tu znaczenia.

Jeżeli testament nie zostanie odwołany przez testatora, będzie on ważny niezależnie od ilości czasu, jaki upłyną pomiędzy jego sporządzeniem a śmiercią spadkodawcy.

Testament nie jest czynnością ostateczną, w czasie życia testatora może być on zmieniany wielokrotnie. Obowiązującym będzie ten, który został opatrzony najpóźniejszą datą.

W przypadku, jeżeli np. spisaliśmy testament notarialny, następnie zaś sporządzimy następny – holograficzny, wtedy za obowiązujący zostanie uznany testament własnoręczny. Odmienna sytuacja będzie miała miejsce, jeżeli testamentu własnoręcznego nie opatrzylibyśmy datą sporządzenia. Wtedy obowiązujący będzie testament opatrzony najpóźniejszą datą.

Testament może przyjąć wiele form, jednakże przyjmując podział kodeksowy, dzielimy je na zwykłe oraz szczególne.

Testamenty zwykłe 

Testamenty zwykłe to holograficzne (własnoręczne), notarialne oraz allograficzne. Mogą być one sporządzone w każdym czasie, przez każdą osobę, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych.

Testament holograficzny własnoręczny

Zgodnie z art. 949 § 1 k.c. testament ten będzie ważny, o ile spadkodawca sporządzi go w całości pismem ręcznym, podpiszę i opatrzy datą. Testament sporządzony przy pomocy komputera lub maszyny do pisania będzie nieważny. To samo dotyczy sytuacji, kiedy testament sporządzi w naszym imieniu pełnomocnik.

Należy pamiętać, że testament bez podpisu spadkodawcy będzie nieważny. Brak daty natomiast nie spowoduje nieważności testamentu. Wyjątkiem będzie sytuacji w której spadkodawca sporządzi inny testament, który zostanie opatrzony datą.

Testament sporządzony własnoręcznie nie wymaga świadków. Jednakże dla bezpieczeństwa naszego majątku warto powiadomić zaufaną osobę o sporządzeniu swojej ostatniej woli. Testament można również oddać na przechowanie notariuszowi – fakt ten zostanie odnotowany w Notarialnym Rejestrze Testamentów.

Testament notarialny

Testament sporządzony zostaje w obecności notariusza. Ma on formę aktu notarialnego (art. 950 k.c.). To notariusz spisuje oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy, następnie odczytuje ją na głos. Jeżeli testator nie zgłasza zastrzeżeń, podpisuje się on pod aktem.

Testament allograficzny

Testament allograficzny zgodnie z art. 951. § 1 k.c. może zostać sporządzony ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego, w obecności dwóch świadków.

Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. W sytuacji kiedy spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.

Urzędnik oraz świadkowie testatora muszą być obecni w czasie składania oświadczenia wyrażającego jego ostatnią wolę, spisania protokołu, jego odczytania i podpisania. Obecność jedynie przy odczytaniu protokołu wcześniej przygotowanego, jest niewystarczająca.

Testamentu allograficznego nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme.

Testamenty szczególne

Do testamentów szczególnych zaliczamy: testament ustny, podróżny oraz wojskowy. Testamenty te mogą być sporządzone jedynie w wyjątkowych okolicznościach. Dodatkowo posiadają one swoją „datę ważności”.

Testament ustny

Testament ustny będzie ważny, jeżeli spadkodawca złoży oświadczenie swojej ostatniej woli ustanie, w obecności co najmniej trzech świadków (art. 952 § 1 k.c.). Testament ten nie może zostać złożony w każdych okolicznościach. Testament taki może być sporządzony tylko wtedy, jeżeli:

  • istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy;
  • wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.

Obawa rychlej śmierci jest pojęciem nieostrym. Przesłanką ta musi zatem być zawsze badana indywidualnie i oceniana w zależności od okoliczności sprawy. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 15 lutego 2008 roku (sygn. akt: I CSK 381/07), stwierdził, że „obawa rychłej śmierci nie może być utożsamiana z lękiem ani strachem przed śmiercią. Wymaga bowiem świadomości po stronie spadkodawcy zbliżającej się śmierci. Obawa może być wynikiem podeszłego wieku, nagłej choroby, nieszczęśliwego wypadku. Istotną rolę odgrywają także subiektywne przekonania samego spadkodawcy oparte na rzeczywistych zdarzeniach”.

Testament ustny sporządzony przed samobójstwem nie jest uznawany za sporządzony w warunkach obawy rychłej śmierci.

Drugą przesłanką jest szczególna okoliczność uniemożliwiająca lub w znaczny sposób utrudniająca zachowanie zwykłej formy testamentu. Tak jak w przypadku powyżej, stwierdzenie to jest niezdefiniowane w kodeksie.

Należy więc uznać, że za szczególne okoliczności to zjawiska mające wpływ na życie spadkobiercy, a na które nie ma on żadnego wpływu. Może to być np. klęski naturalne, jak również nieważność testamentu allograficznego.

Potwierdzenie treści

Testament ustny dla swej ważności wymaga potwierdzenia pisemnego lub sądowego. Obie te możliwości się wzajemnie wykluczają. Niepotwierdzenie treści testamentu ustnego skutkuje jego nieważnością.

Pismo stwierdzające treść testamentu ustnego powinno być sporządzone przez jednego ze świadków lub przez osobę trzecią. Powinno zawierać miejsce, datę oraz treść oświadczenia ostatniej woli testatora, miejsce i datę potwierdzenia testamentu, podpis testatora, świadków i osoby sporządzającej pismo.

Potwierdzenie sądowe polega na ustaleniu i potwierdzeniu testamentu przez sąd. Obywa się to przez zgodne oświadczenia świadków złożone przed sądem. Potwierdzenie to może nastąpić wyłącznie w ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku.

Testament ustny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego. Testament pozostaje ważny, jeśli spadkodawca zmarł przed upływem 6 miesięcy od jego sporządzenia.

Testament podróżny

Na mocy art. 953 k.c. podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków.

Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania. Następnie pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy.

W przypadku śmierci spadkobiercy kapitan statku lub samolotu przekazuje sądowi rejonowemu właściwemu dla pierwszego portu polskiego, do którego statek zawinął. Za granicą testament przekaże polskiemu urzędowi konsularnemu.

Testament podróżny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego. Testament pozostaje ważny, jeśli spadkodawca zmarł przed upływem 6 miesięcy od jego sporządzenia.

Testament wojskowy

Przepis art. 954 k.c. w kwestii testamentów wojskowych odsyła do rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydanego w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.

Zgodnie z rozporządzeniem testament wojskowy można sporządzić tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli. W chwili obecnej możliwość sporządzenia testamentu wojskowego dotyczy jedynie żołnierzy przebywających na misjach zagranicznych.

Testament podróżny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego. Testament pozostaje ważny, jeśli spadkodawca zmarł przed upływem 6 miesięcy od jego sporządzenia.

Kto może zostać świadkiem? 

Przepisy ściśle określają, kto nie może być świadkiem testamentu. Art. 956 k.c. w sposób jednoznaczny reguluje, iż bezwzględnie świadkiem nie może być osoba, która:

  • nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
  • jest niewidoma, głucha lub niema;
  • nie może czytać i pisać;
  • nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
  • jest skazana prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.

Testament sporządzony w obecności takiej osoby jest nieważny.

Z kolei art. 957 k.c. reguluje, że świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie może być także osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakaś korzyść. Nie mogą być również świadkami:

  • małżonek testatora;
  • krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia testatora;
  • osoby pozostające w stosunku przysposobienia ze spadkodawcą.

Testament sporządzony z udziałem takiej osoby, będzie ważny z wyłączeniem postanowień, które przysparza korzyść tej osobie lub jej najbliższym.

Podstawa prawna:

  • ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U.2018.0.1025).

Polecane wzory pism:

Radosław Pilarski
Radosław Pilarski
Adwokat oraz doradca restrukturyzacyjny z wieloletnim doświadczeniem w prawie cywilnym, gospodarczym oraz upadłościowym i restrukturyzacyjnym.

więcej porad

Uprawnienia rodzicielskie ojca – pracownika

Uprawnienia rodzicielskie ojca, jakie przysługują mu w związku z zatrudnieniem na umowie o pracę to m.in. urlop okolicznościowy; urlop ojcowski; urlop rodzicielski urlop macierzyński; urlop wychowawczy. Urlop okolicznościowy Urlop okolicznościowy „świeży przyszły tata” może otrzymać już w czasie ciąży żony. Zgodnie z rozporządzeniem ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. pracownik ma prawo do opieki nad członkiem rodziny maksymalnie do 14 dni w roku kalendarzowym. Za okres zwolnienia przysługuje pracownikowi zasiłek opiekuńczy w wysokości 80 proc. wynagrodzenia zasadniczego. Natomiast od razu po narodzinach dziecka, z tego tytułu, pracownikowi przysługują dwa dni urlopu okolicznościowego. Czas ten daje pracownikowi prawo do wynagrodzenia, wyliczanego analogicznie jak przy urlopie wypoczynkowym. Urlop ojcowski Pracownikowi ojcu przysługuje urlop ojcowski w wymiarze dwóch tygodni. Pracownik otrzymuje go na swój pisemny wniosek, który powinien zostać złożony nie później niż siedem dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Urlop ojcowski przysługuje pracownikowi do czasu ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia. [uwaga]Polecany wzór pisma: Wniosek o przerwanie urlopu wychowawczego z powodu ciąży wzór[/uwaga] Urlop macierzyński Wbrew mylącej nazwie, do urlopu macierzyńskiego prawo posiadają oboje rodzice. Wymiar urlopu jest uzależniony od liczby urodzonych dzieci w czasie jednego porodu. Może wynosić od 20 do 37 tygodni. Wymiar urlopu będzie wynosił: 20 tygodni w przypadku narodzin jednego dziecka przy jednym porodzie; 31 tygodni w przypadku narodzin dwójki dzieci przy jednym porodzie; 33 tygodni w przypadku narodzin trójki dzieci przy jednym porodzie; 35 tygodni w przypadku narodzin czwórki dzieci przy jednym porodzie; 37 tygodni w przypadku narodzin piątki i więcej dzieci przy jednym porodzie. Pierwsze 8 tygodni przysługują jedynie matce dzieci, natomiast po tym okresie, w sytuacji, gdy matka wymaga hospitalizacji, ojciec może wykorzystać następną część urlopu. Czas wykorzystanego przez ojca urlopu macierzyńskiego musi odpowiadać okresowi hospitalizacji matki. Po 14 tygodniach urlopu macierzyńskiego matka może całkowicie zrezygnować z pozostałej części urlopu na rzecz ojca. Urlop macierzyński ojca powinien przypadać bezpośrednio po dniu zakończenia urlopu przez matkę. Zasadą jest, że łączny wymiar urlopu obojga rodziców z tytułu urlopu macierzyńskiego nie może przewyższać całkowitego wymiaru tego urlopu. Urlop rodzicielski Z urlopu rodzicielskiego można skorzystać bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Jego wymiar to 32 lub 34 tygodnie, w zależności od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Z urlopu rodzicielskiego mają prawo korzystać oboje rodzicie. W sytuacji, kiedy oboje rodziców chce z niego korzystać, łączny czas trwania ich urlopów nie może przekroczyć wyznaczonego okresu (32 lub 34 tygodni). Rodzice mogą skorzystać z urlopu rodzicielskiego w maksymalnie 4 częściach. Pierwszy z tych okresów powinien przypadać bezpośrednio po okresie urlopu macierzyńskiego. Rodzice mogą wykorzystać ten urlop do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 lat. Dodatkowo 16 tygodni urlopu rodzicielskiego można wykorzystać w innym terminie, który nie przypada bezpośrednio po poprzedniej części urlopu. Urlop wychowawczy Urlop wychowawczy może zostać wykorzystany przez obojga rodziców do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. W przypadku dziecka niepełnosprawnego termin wykorzystania dodatkowego urlopu wychowawczego wydłuża się do 18. roku życia. Aby rodzice mogli udać się na urlop wychowawczy, muszą być pracownikami przez co najmniej sześć miesięcy. Urlop wychowawczy to maksymalnie 36 miesięcy. Wymiaru urlopu nie może wykorzystać wyłącznie jeden rodzic, okres ten musi zostać podzielony na oboje rodziców. Pełny wymiar urlopu będzie przysługiwał ojcu wyłącznie w sytuacji, gdy matka dziecka nie żyje, lub gdy matka dziecka została ograniczona, lub pozbawiona władzy rodzicielskiej. [rada]Oboje rodzice mogą przebywać na urlopie wychowawczym jednocześnie.[/rada] W czasie urlopu pracownikowi nie przysługuje prawo do wynagrodzenia. Urlop wychowawczy wlicza się jednak do okresu zatrudnienia. Warto pamiętać, że ojciec, który chce skorzystać z urlopu wychowawczego, powinien złożyć pisemny wniosek u pracodawcy nie później niż 21 dni przed planowaną datą rozpoczęcia urlopu. Dni na opiekę Pracownik, który wychowuje co najmniej jedno dziecko do 14. roku życia, ma prawo do dwóch dni urlopu w ciągu roku kalendarzowego. Wymiar ten nie ulega zwiększeniu w związku z posiadaniem większej liczby dzieci. Ochrona pracownika-ojca Pracownik ojciec nie może zostać zwolniony z pracy, w czasie kiedy przebywa na urlopie ojcowskim, macierzyńskim oraz rodzicielskim. Natomiast po zakończeniu ww. urlopów pracodawca musi dopuścić pracownika do pracy. Pracodawca nie może również, bez zgody pracownika będącego ojcem dziecka do lat 4, zatrudnić go w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy oraz nie może delegować go poza stałe miejsce pracy.

Wydziedziczenie – sposób i przesłanki

Wydziedziczenie nie jest wyłącznie dowolną decyzją spadkodawcy. Pozbawienie spadkodawcy ustawowego udziału w masie spadkowej musi być podparte ważnymi okolicznościami. Wydziedziczenie wymaga spełnienia określonych przesłanek, inaczej nie będzie ono skuteczne i nie wywrze zamierzonego skutku. W praktyce skuteczne wydziedziczenie zdarza się dosyć rzadko. Czym jest wydziedziczenie Zgodnie z Kodeksem cywilnym wydziedziczenie odnosi się do sytuacji, w której spadkobierca zostaje pozbawiony prawa do zachowku, które przysługuje mu z ustawy. Na wstępie należy odróżnić, czym jest wydziedziczenie, a czym pozbawienie spadkobiercy ustawowego udziału w spadku. Istota wydziedziczenie wiąże się z instytucją zachowku. Zachowek ma za zadanie zabezpieczyć interesy osób najbliższych pominiętych przez spadkodawcę w testamencie. Osobom tym przysługuje roszczenie względem spadkobierców, powołanych do dziedziczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej. Przepisy art. 991 k.c. mówią, że pominiętemu spadkobiercy ustawowemu w testamencie przysługuje 2/3 udziału spadkowego, który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym, jeżeli jest on trwale niezdolny do pracy lub jeżeli jest on małoletnim zstępnym (potomkiem). Wszystkim pozostałym należy się 1/2 udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym. Samo pozbawienie spadkobiercy ustawowego udziału w spadku poprzez pominięcie go w testamencie nie jest wydziedziczeniem – spadkobierca dalej ma prawo do zachowku. Wydziedziczenie wymaga oddzielnego i wyraźnego oświadczenia w testamencie. [rada]Nieważność testamentu skutkuje nieważnością wydziedziczenia.[/rada] Przesłanki wydziedziczenia Zgodnie z art. 1009 k.c. wydziedziczenia można dokonać wyłącznie w testamencie. „Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu”. Dodatkowo wydziedziczenia nie można ograniczyć warunkiem i terminem. Wydziedziczona może być osoba, która: 1. postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, wbrew woli spadkodawcy. Chodzi o długotrwałe, wielokrotne i nagannego zachowanie uprawnionego do zachowku. Ważne przy konstrukcji oświadczenia testatora jest potępienie zachowania wydziedziczonego. Przykładami nagannego zachowania może być: alkoholizm; narkomania; działalność przestępcza prostytuowanie się; 2. dopuściła się względem spadkodawcy albo osoby mu bliskiej umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Przesłanka dotyczy dwóch sytuacji: dokonania przestępstwa umyślnego – może dotyczyć zarówno osoby spadkodawcy, jak i osób mu bliskich (innych członków rodziny, jak i np. konkubenta). Czyn sprawcy musi mieć swoje odzwierciedlenie w kodeksie karnym. Co do zasady przestępstwo musi być potwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu; obrazy czci – nie wymaga dla swego stwierdzenia żadnego orzeczenia. Obejmuje sytuację, gdy uprawniony do zachowku w sposób częsty, publicznie obraża testatora, ubliża mu lub go oczernia. 3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Oznacza to okoliczności, w których wydziedziczony w sposób trwały odmawia udzielenia wsparcia testatorowi. Dotyczy to sytuacji takich jak: uporczywe uchylanie się od obowiązków alimentacyjnych; uchylanie się od obowiązku opieki oraz pomocy niedołężnemu członkowi rodziny (spadkodawcy); zerwanie kontaktów rodzinnych z winy wydziedziczonego; Nie utrzymuje kontaktów z rodziną. Wszczynanie kłótni i awantur rodzinnych. Przyczyny wydziedziczenia mające charakter stały muszą istnieć w chwili sporządzenia testamentu. W przypadku popełnienia przestępstwa przez uprawnionego do zachowku musi ono nastąpić przed wydziedziczeniem. Osoba, która dopuściła się jednej z powyższych przesłanek wydziedziczenia, musi działać świadomie. Nie jest możliwe wydziedziczenie osoby, która z powodu stanu psychicznego (np. wieku, choroby psychicznej) nie jest w stanie świadomie albo swobodnie podjąć decyzji i wyrazić swojej woli i kierować swoim postępowaniem. Czy przebaczenie spadkobiercy ma wpływ na wydziedziczenie? Przebaczenie to akt woli o charakterze emocjonalnym i uczuciowym, który polega na puszczeniu w niepamięć wyrządzonych krzywd i doznanych urazów. Zgodnie z art. 1010 § k.c. jeżeli spadkodawca przebaczył spadkobiercy, to wydziedziczenie jest bezskuteczne. Czy wydziedziczenie ma wypływ na prawa zstępnych wydziedziczonego? Wydziedziczenia nie wywołuje skutków prawnych wobec zstępnych wydziedziczonego (tj. jego potomków). W wyniku wydziedziczenia, wydziedziczony traci prawo do żądania od spadkobierców, powołanych do dziedziczenia, zapłaty określonej sumy pieniężnej. Jednocześnie nie jest on także spadkobiercą. W jego miejsce wchodzą jego zstępni. Zstępnym wydziedziczonego należy się zachowek, chociażby zstępny spadkodawcy żył dłużej niż spadkodawca. [informacja]Podstawa prawna: ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U.2018.0.1025).[/informacja] Podobne: Ugoda o zachowek wzór Odpowiedź na wniosek o stwierdzenie nabycia spadku wzór Umowa o podział majątku wspólnego wzór Wniosek o odrzucenie spadku po terminie wzór Wniosek o dział spadku wzór Odrzucenie spadku przez małoletniego wzór Wzór wniosku o odrzucenie spadku przez małoletniego